Nałkowska 1. v. Rygierowa, 2. v. Gorzechowska Zofia (1884–1954), pisarka. Ur. w Warszawie 10 XI, była córką Wacława Nałkowskiego (zob.) i Anny z Šafranków, nauczycielki i autorki podręczników geografii, starszą siostrą Hanny Nałkowskiej (zob.). W l. 1885–6 N. mieszkała przez rok z rodzicami w Lipsku. Uczyła się w domu, a następnie, w l. 1898–1901, na pensji Anieli Hoene-Przesmyckiej w Warszawie. Jednocześnie uczęszczała na niektóre wykłady tajnego Uniwersytetu Latającego. Od r. 1897 pisała poezje (debiut: wiersz Pamiętam, „Przegl. Tyg.” 1898 nr 41). Zachowały się dwa rękopiśmienne tomiki jej wierszy z l. 1897–9, zatytułowane Pierwociny. Nastroje i obrazki (w posiadaniu rodziny). Od r. 1895 mieszkała na przemian w Warszawie i pod Wołominem, w wiejskim domu zwanym Górki, który stał się tłem i tematem jej późniejszych utworów. Wychowywała się pod wpływem ojca i w kręgu jego przyjaciół, radykalnych inteligentów, pisarzy i uczonych, skupionych głównie wokół „Głosu” Jana Władysława i Jadwigi Dawidów. Edukacja ta spowodowała nie tylko bardzo wczesny rozwój samodzielnego intelektu N-iej i wyrobiła w niej pasję samokształcenia, szczególnie w zakresie filozofii, psychologii, dziejów kultury i nauk przyrodniczych oraz literatury polskiej i obcej czytanej w 4 językach, ale i ukształtowała jej laicki, materialistyczny i radykalny światopogląd. Również poprzez koncepcje i postawę ojca, współautora pierwszego manifestu modernistycznego „Forpoczty” (Lw. 1895), przyswajała sobie modernizm, który ukształtował jej literacką młodość. Od czasu debiutu do r. 1908 wydrukowała kilkadziesiąt wierszy w „Głosie”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Chimerze”, „Ogniwie”, „Prawdzie”, „Krytyce” i in. Później już nigdy do poezji nie wróciła. Będąc jeszcze na pensji, podejmowała dla zarobku drobne prace literackie, m. in. hasła do „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej”, artykuły, recenzje, przekłady (A. Gerlache’a „Piętnaście miesięcy na Oceanie Antarktycznym” 1903, N. I. Karejewa „Wskazówki do samokształcenia”, 1903). Prawdziwym początkiem jej prozy był dziennik, prowadzony od r. 1896 (zachował się rękopis od 8 IX 1899) do r. 1954. W r. 1903 wydrukowała N. w „Ogniwie” pierwsze opowiadanie Orlica, w końcu t. r. zaczęła pracę nad pierwszą powieścią, opartą w dużej mierze na zapiskach dziennika, Lodowe pola (druk. „Prawda” 1904, w książce, wraz z dwiema następnymi częściami, opublikowana pt. Kobiety, W. 1906).
W lutym 1904 poślubiła N. poetę, powieściopisarza, publicystę i pedagoga Leona Rygiera (1875–1948). Z nim razem napisała nowelę Dalecy (zalążek powieści Książę), drukowaną w rewolucyjnym piśmie „Młodość” w r. 1906. W l. 1906–7 przebywała wraz z mężem w Kielcach, gdzie Rygier redagował „Echa Kieleckie”. Współpracowała z tym pismem, drukując w nim artykuły, tłumaczenia i opowiadania, podjęła też działalność oświatową. W listopadzie 1906 wydała powieść Książę (W.). Na wiosnę 1907 wystąpiła na ogólnopolskim Zjeździe Kobiet z referatem O etycznych zadaniach ruchu kobiecego, który wywołał burzliwą dyskusję. Postulował on wyzwolenie kobiety z dotychczasowych norm etycznych ustanawianych z punktu widzenia mężczyzny i opartych na społecznej i moralnej hipokryzji. Jesienią 1907 powróciła do Warszawy. Nastąpił czas przyjaźni z Ludwikiem Stanisławem Licińskim, pisarzem i bojownikiem 1905 r. N. pielęgnowała go w śmiertelnej chorobie (zm. 1908) i utrwaliła jego niezwykłą postać w powieści Narcyza. W r. 1909 wzięła udział, wraz z ojcem, w procesie Stanisława Brzozowskiego, działając piórem i osobiście w jego obronie. W t. r. ukazała się w Warszawie jej powieść Rówieśnice, a we Lwowie tom nowel Koteczka czyli białe tulipany. Jesienią rozstała się z mężem i wyjechała na blisko rok do Krakowa. Pisała tam powieść Narcyza (Kr. 1910), przyjaźniła się z Karolem Irzykowskim, przebywając w sferze wpływów intelektualnych tego krytyka, jak również Stanisława Brzozowskiego. Studiowała pisma autora „Legendy Młodej Polski”, a także odwiedziła go we Włoszech, po których podróżowała wiosną 1910. W l. 1911–14, po śmierci Wacława Nałkowskiego i znacznym pogorszeniu zawsze trudnych warunków materialnych rodziny, N. mieszkała z matką i siostrą w domu na Górkach. Stała się wtedy pisarką zawodową, wydawała głównie w socjalistycznej spółdzielni wydawniczej «Książka» w Krakowie, współpracowała z wieloma czasopismami, a zwłaszcza z „Krytyką”, „Sfinksem”, „Nową Gazetą” i „Światem”. W l. 1911–17 powstały następne jej modernistyczne książki: nowele zebrane w tomie Lustra (Kr. 1913), powieść Węże i róże (powstała w l. 1911–13, druk. Kr. 1915), opowieści Moje zwierzęta (W. 1915), opowiadania na tematy wojenne Tajemnice krwi (W. 1917).
Z chwilą wybuchu wojny N. przeniosła się wraz z rodziną do Warszawy. W listopadzie 1915 podjęła wykłady z historii literatury polskiej na kursie przygotowawczym na uniwersytet. Od t. r. pisała i publikowała małe formy prozatorskie, «charaktery», wydane w tomie pod tym tytułem w r. 1922 (W.). Pod koniec 1917 r. rozpoczęła pracę nad powieścią wojenną Hrabia Emil („Świat” 1918, wyd. osobne W. 1920). W r. 1917 powstał również pierwszy zarys książki Dom nad łąkami (W. 1925, wersja pierwotna pt. Na torfowiskach, W. 1922). Po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie N. pracowała w l. 1920–2 w Biurze Propagandy Zagranicznej przy Prezydium Rady Ministrów oraz współdziałała przy organizowaniu Związku Zawodowego Literatów Polskich. W czerwcu 1922 poślubiła poznanego w r. 1916 Jana Tomasza Gorzechowskiego (zob.) i zamieszkała wraz z nim w Zameczku pod Wilnem, a następnie w Grodnie, gdzie był on wtedy dowódcą 3 dywizjonu żandarmerii; pisała tam powieść Romans Teresy Hennert (W. 1924), a także pracowała społecznie w Patronacie więziennym. Zebrane w tej pracy doświadczenia opracowała literacko w tomie nowel Ściany świata (pisane w l. 1927–30, wyd. W. 1931). W r. 1925 przebywała z mężem w sanatorium w Leysin-Feydey (Szwajcaria). Pobyt ten dostarczył jej materiału do powieści Choucas (W. 1927). W r. 1926 wróciła z Grodna do Warszawy; przeżycia i obserwacje z kresowego miasta posłużyły jej przy tworzeniu powieści Niedobra miłość (W. 1928, nagroda miasta Łodzi 1929, przeróbka na sztukę w 3 aktach, pt. Renata Słuczańska, W. 1935, wystawiona pt. Niedobra miłość w W. w r. 1935). W r. 1929 pisarka rozstała się z mężem. W l. 1926–39 mieszkała w Warszawie, wyjeżdżała też często do domu na Górkach (sprzedany w r. 1937). Zajmowała się pracą literacką, działała w Związku Literatów i w polskim PEN-Clubie, reprezentując pisarzy polskich na zjazdach międzynarodowych. Stała się jedną z wybitnych postaci życia kulturalnego 20-lecia. Prowadziła salon literacki, grupujący nie tylko pisarzy, ale i artystów, uczonych, polityków i dyplomatów. Słynęła ze swej sztuki rozmowy, była też opiekunką i patronką młodych talentów pisarskich. Poczynając od r. 1926 podpisywała i organizowała protesty w sprawach prześladowanych działaczy lewicowych, więźniów politycznych, tortur stosowanych w śledztwie, represji policyjnych wobec robotników, chłopów i mniejszości narodowych.
W r. 1928 spędziła wraz z matką parę miesięcy na południu Francji. W końcu 1929 r. napisała sztukę Dom kobiet (wyd. W. 1930), której prapremiera w marcu 1930 w Teatrze Polskim w Warszawie zapoczątkowała liczne premiery na wszystkich scenach polskich oraz w Jugosławii, Czechosłowacji, Estonii, Włoszech, Danii, Norwegii. W związku z wystawieniem tej sztuki wyjeżdżała N. w r. 1931 do Zagrzebia i Pragi. W maju 1931 odbyła się w Teatrze Narodowym w Warszawie prapremiera drugiej jej sztuki Dzień jego powrotu (wyd. W. 1931). Wystawiano ją również na wielu scenach Polski oraz w Anglii, Jugosławii i Austrii. Jesienią 1931 podróżowała N. po Grecji i Jugosławii, a w lutym 1932 udała się znów do Zagrzebia, na premierę Dnia jego powrotu, a następnie do Estonii. Na wiosnę 1932 rozpoczęła pracę nad powieścią Granica (W. 1935, wyd. 2. i 3. 1936, wyd. 4. 1939, nagroda państwowa grudzień 1935, ekranizacja 1938). W t. r. nawiązała przyjaźń z goszczącym wówczas w Polsce pisarzem chorwackim i działaczem lewicowym Miroslavem Krležą. Jego poglądy niewątpliwie wpłynęły na radykalizującą się wówczas postawę pisarki i pośrednio zaznaczyły się w Granicy, której pisanie N. kontynuowała, przebywając od listopada 1932 do marca 1933 w Paryżu. W r. 1933 została powołana do Polskiej Akademii Literatury (PAL), t. r. przystąpiła do grupy literackiej «Przedmieście», a także doprowadziła do wydania „Sklepów cynamonowych”, pierwszej książki Brunona Schulza, którego wysoko ceniła i darzyła serdeczną przyjaźnią. W czerwcu 1934 wyjechała do Anglii na obrady PEN-Clubu w Edynburgu. W l. 1936–7 współredagowała miesięcznik „Studio”, wydawany przez Bogusława Kuczyńskiego, młodego prozaika, który był od r. 1935 jej sekretarzem, a następnie stał się osobą bliską jej uczuciowo. Do „Studia” napisała również szereg anonimowych recenzji literackich i teatralnych. W r. 1936 rozpoczęła pracę nad powieścią Niecierpliwi (W. 1939). W r. 1937 wyjechała do Kopenhagi i na zjazd PEN-Clubów do Paryża, w r. 1938 brała udział w obradach PEN-Clubów w Pradze czeskiej.
Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 odbyła N. miesięczną wędrówkę na wschód od Warszawy. Okupację przebyła w Warszawie z matką i siostrą, utrzymując się z prowadzenia sklepu tytoniowego (później pomoc finansową stanowiły także zaliczki podziemnego wydawcy Zbigniewa Mitznera). Brała udział w podziemnym życiu literackim, uczestniczyła w konspiracyjnych wieczorach autorskich, urządzała spotkania u siebie, oceniała utwory młodych pisarzy. Wyjeżdżała niejednokrotnie do domu swej przyjaciółki od dzieciństwa Zofii Villaume-Zahrtowej w Adamowiźnie koło Grodziska. Tam też pracowała nad książką o ojcu oraz powieścią Węzły życia. Pod koniec okupacji nawiązała kontakty z działaczami Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i wyraziła zgodę na kandydowanie do Krajowej Rady Narodowej. Powstanie warszawskie przebyła w Adamowiźnie. W lutym 1945 przeniosła się do Łodzi. Została członkiem redakcji „Kuźnicy”. Uczestniczyła w pracach Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich, odbywała wizje lokalne, śledziła rozprawy sądowe, prowadziła rozmowy z więźniami obozów. W maju 1945 została posłanką do Krajowej Rady Narodowej, we wrześniu t. r. brała udział w zjeździe Związku Literatów Polskich w Krakowie. Została przewodniczącą Tow. Przyjaźni Polsko-Francuskiej i rozwinęła szeroką działalność dla nawiązania kontaktów kulturalnych z Francją (od stycznia do kwietnia 1946 przebywała z delegacją pisarzy polskich w Paryżu). Wiosną i latem 1945 pisała Medaliony (Kr. 1946). Jesienią 1946 podróżowała na czele delegacji pisarzy polskich do Czechosłowacji, następnie do Jugosławii, zaś jesienią 1947 – do Moskwy. W styczniu 1947 została posłanką do Sejmu Ustawodawczego, a w r. 1952 – do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W r. 1950 przeniosła się do Warszawy. Uczestniczyła w pracach sejmowej Komisji Kultury i Sztuki. Należała do Komisji Upowszechnienia Książki przy Min. Oświaty. Była wiceprezesem PEN-Clubu i aktywną działaczką Komitetu Obrońców Pokoju oraz Ligi do Walki z Rasizmem. Działała w Związku Literatów, oceniała utwory młodych pisarzy, udzielała pomocy i poparcia różnym pracownikom kultury i ludziom potrzebującym. W r. 1953 otrzymała nagrodę państwową za całość twórczości. Dokończyła Węzły życia (W. 1948, wyd. 2. rozszerzone t. I 1950, t. II 1954), napisała popularną książkę o W. Nałkowskim (Mój ojciec, W. 1955), fragmenty większej książki o ojcu, mającej nosić tytuł Życie wznowione, ukazały się w czasopismach.
Twórczość N-iej zajmuje wybitne miejsce w dziejach XX-wiecznej prozy polskiej. Wprowadziła do niej nowoczesną problematykę osobowości, a poprzez nią przekształciła tradycję powieści realistycznej w kierunku powieści analitycznej, zorientowanej filozoficznie, zdążającej do wykrycia i sformułowania praw rządzących «charakterem». Towarzysząc pilnie przeobrażeniom społecznym i historycznym narodu, z czasu teraźniejszego czerpała materiał do uniwersalnych uogólnień na temat jednostki i zbiorowości. W młodopolskiej fazie twórczości N-iej dominuje wpływ modernistycznej koncepcji człowieka oraz problematyka inspirowana poglądami filozoficznymi A. Schopenhauera, F. Nietzschego, H. Bergsona i W. Jamesa. Kobiece portrety-manifesty stylizuje wg przepisów dandysowskiego estetyzmu oraz indywidualizmu, proponuje nowy model kobiecości, świadomej siebie, wyzwolonej z dawnych konwencji obyczajowych i podległości mężczyźnie. W Księciu, Rówieśnicach, Narcyzie pogłębia N. tę problematykę, konfrontując swe bohaterki z historią, ukazując, jak zdarzenia 1905 r. i lat porewolucyjnych załamań odbijają się na ich postawie duchowej. W tej epoce pojawiają się już problemy istotne dla całego dzieła N-iej: antynomia dwóch sił formujących osobowość – natury i kultury, której nacisk każe człowiekowi przybierać maski i kostiumy, a także ciągły przepływ tożsamości i zmiany w «charakterze». Takiemu wyborowi zainteresowań twórczych N-iej sprzyjał nadto kierunek edukacji intelektualnej i literackiej pisarki: Stendhal, XVIII-wieczni moraliści, a nade wszystko Dostojewski, dalej Brzozowski oraz Irzykowski.
Lata pierwszej wojny światowej stanowią przełom w pisarstwie N-iej: od egocentryzmu motywów autobiograficznych do wnikania w świat «Innych», od wyszukania do zwyczajności i prostoty. Ukazują to najwcześniej pisane od r. 1915 Charaktery. Powieść o pierwszej wojnie światowej i Legionach, Hrabia Emil, to całkowicie odrębna od innych książek ówczesnych na ten temat analiza zjawiska wojny jako barbarzyństwa instynktu, obłaskawionego i spożytkowanego za pomocą idei nacjonalistycznych i służących im wzorów zachowań. Kontynuacją pasji poznawczej wobec nowych zdarzeń życia politycznego i potrzeby określenia własnej postawy ideowej względem nich jest powieść Romans Teresy Hennert. Wydana już w końcu 1923 r., była najwcześniejszym głosem rozczarowania i krytycyzmu wobec tych, którzy objąwszy władzę nie dopełnili socjalistycznych zobowiązań ideowych wobec narodu. N. ukazuje tu nadto tworzenie się nowych układów społecznych i przemianę obyczajowości, a wraz z tym zachwianie się tożsamości ludzkiej («życie i cała dusza przemieniły się do dna»). W następnych powieściach, Choucas, Niedobra miłość, Granica rozwija N. tę samą metodę: paralelnego ukazywania destrukcji prywatnych więzi osobowych i rozpadu grupy społecznej wraz z wytworzonymi przez nią ideami i konwencjami. Dowodzi, że zarówno intymne, jak i społeczne zachowanie człowieka oraz jego poczucie tożsamości podlegają tym samym prawom: naciskowi wytworzonych między ludźmi form, ról społecznych, «schematów» kultury. W Choucas, «powieści internacjonalnej», bohaterowie uformowani są przez nacjonalistyczne uprzedzenia i stereotypy; nawet religia wspomaga szowinizm i służy militaryzmowi. W pozostałych powieściach rozpatruje N. te zjawiska na materiale przeobrażeń społecznych w Polsce międzywojennej: w Niedobrej miłości problem determinizmu ról społecznych i międzyosobowej interakcji wyłania się z obrazu obyczajowości kresowego miasta oraz okolicznego ziemiaństwa; tematykę Granicy stanowią dzieje kariery radykalnego inteligenta, którego przymus pozycji społecznej przekształca w konformistę, przekraczającego kolejne granice zobowiązań ideowych i moralnych. Te wątki przerastają z kolei w szerszą refleksję filozoficzną o laickich i religijnych koncepcjach egzystencji. N-ą cechowała skłonność do autobiograficznych, dokumentarnych środków wyrazu. W r. 1926 w artykule Pisana rzeczywistość sformułowała nawet program pisarski, oparty na dążeniu do «autentyczności». Uogólniła w nim niejako doświadczenie swej autobiograficznej opowieści Dom nad łąkami. Zastosowane tam środki, bliskie reportażowi, a także szczególne formy narracji w pierwszej osobie powtórzone zostaną i rozwinięte w powieści Choucas i w tomie opowiadań więziennych Ściany świata, a najpełniej wykorzystane w Medalionach. Prozą dokumentarną miała być również, oparta na papierach i relacjach rodzinnych książka o Wacławie Nałkowskim Życie wznowione, a szczególną jej postacią stały się Dzienniki pisarki. Autentyzm utworów N-iej jest jednak zawsze pogłębiony filozoficzną refleksją. Toteż np. Ściany świata nie są jedynie reportażami z grodzieńskiego więzienia i jego szpitala, są to również rozważania o zbrodni, pokucie, śmierci i obłędzie, o nieszczęściu i cierpieniu człowieka, o źródłach i sensie zła. Pytaniu o genezę instynktu zbrodni w człowieku («błąd genetyczny» czy determinizm zła społecznego, wojny itd.) poświęcona jest też sztuka N-iej Dzień jego powrotu. W sztuce tej, podobnie jak w Domu kobiet, konflikt dramatyczny rodzi się z niezgodności między obrazem człowieka, jaki tworzą sobie «Inni», a tajemnicą jego rzeczywistej osobowości. Sumą problematyki filozoficznej dotyczącej istoty człowieka i jego miejsca w świecie i wśród «Innych» jest nowatorska powieść Niecierpliwi. Panorama śmierci, obłędu, samobójstw i zbrodni popełnionych przez «niecierpliwych» wobec bólu i zła egzystencji członków tej «rodziny ludzkiej» ukazuje tu w tragicznym zagęszczeniu podstawowe sytuacje i znaczenia losu człowieka skazanego na biologiczną znikomość i tortury świadomości. Utwór ten, skomponowany niezwykle kunsztownie, wykorzystuje nowoczesne koncepcje czasu powieściowego. W powieści Węzły życia, próbie politycznej diagnozy sanacji, materiał własnych doświadczeń z wędrówki wrześniowej łączy N. z retrospektywnym obrazem losów i postaw ludzi z kręgu rządzącej elity. Natychmiast po wojnie N. ogłosiła niewielki, lecz artystycznie wybitny tom dokumentarnych relacji Medaliony. Zwięzły, zobiektywizowany zapis staje się tu nie tylko przejmującym świadectwem zbrodniczości systemu hitlerowskiego i męczeństwa jego ofiar, ale i próbą zgłębienia niepojętego sensu moralnego tych faktów («Ludzie ludziom zgotowali ten los»).
N. zmarła w Warszawie 17 XII 1954. Została pochowana na cmentarzu Komunalnym w Alei Zasłużonych. Była wielokrotnie odznaczana: w r. 1930 otrzymała Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta, w r. 1936 Złoty Wawrzyn PAL, w r. 1949 Sztandar Pracy I kl., w r. 1952 Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Pośmiertnie opublikowano ułożony jeszcze przez N-ą tom esejów i szkiców Widzenie bliskie i dalekie (W. 1957) oraz wydane z rękopisu: Dzienniki czasu wojny (W. 1970, wyd. 2. 1972, wyd. 3. 1974) oraz Dzienniki. T. 1 1899–1905 (W. 1975, dalsze T. II 1909–1917 W. 1976 w przygotowaniu). W r. 1976 rozpoczęto druk Dzieł zebranych. Jerzy Zawieyski poświęcił N-iej i Stanisławowi Brzozowskiemu eseistyczną książkę „Korzenie” (1969), w której opublikował też kilkadziesiąt listów N-iej do siebie z l. 1943–50, życiorys i teksty N-iej wykorzystał Lesław Bartelski do postaci A. R. Jabłonowskiej w swojej powieści „Krwawe skrzydła” (1976). Jej imieniem nazwano jedną z ulic Warszawy (na Bielanach).
Rzeźba H. Nałkowskiej (głowa, 1954) na grobie N-iej na cmentarzu Komunalnym w W.; Fot. z całego życia w posiadaniu rodziny, częściowo w Muz. Liter. w W.; Reprod. podob. w edycji Dzienników; – Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), II, IV 531; Bibliogr. dramatu pol., II; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Stradecki J., Dokumentacja bibliograficzna 1918–1944, w: Literatura polska 1918–1975, W. 1975 I; – Adamczyk J. Z., Nałkowska w „Echach Kieleckich”, „Przegl. Human.” 1972 nr 2; Frąckowiak E., Sztuka powieściopisarska N-iej, Wr. 1975; Głowiński M., Trzy poetyki Niecierpliwych, „Twórczość” 1959 nr 3 (Przedruk w: Porządek, chaos, znaczenie, W. 1968); Gombrowicz W., O stylu Z. N-iej, „Świat” 1936 nr 5; Kirchner H., Modernistyczna młodość Z. N-iej, „Pam. Liter.” 1968 z. 1; taż, „Najściślejsze zależności”. (Koncepcja osobowości w książce Z. N-iej Niedobra miłość), w: O prozie polskiej XX wieku, Wr. 1971; taż, O Granicy Z. N-iej, w: Z problemów literatury polskiej XX wieku, W. 1965 II; taż, Wstęp do: Nałkowska Z., Narcyza, Kr. 1967, wyd. 2. Kr. 1976; taż, Zofia Nałkowska, w: Literatura polska 1918–1975, W. 1975 I; Krasiński E., Wokół premiery Domu Kobiet, „Pam. Teatr.” 1974 nr 3–4 (m. in. listy Z. N-iej); Pieńkowska E., Z. Nałkowska, W. 1975; Schulz B., Zofia Nałkowska na tle swojej nowej powieści, „Skamander” 1939 z. 108/10, (przedruk w: Proza, Kr. 1964); Wójcik W., Z. Nałkowska, W. 1973; – Nałkowska Z., O teatrze, Z „Dzienników” 1899–1954, „Pam. Teatr.” 1974 nr 3–4; Wspomnienia o Z. N-iej, W. 1965; Zofia Nałkowska i Maria Dąbrowska o sobie nawzajem, „Twórczość” 1974 nr 1; – B. IBL PAN: Rękopis Dzienników (depozyt, własność rodziny); B. Narod.: Maszynopisy utworów, korespondencja, materiały do biografii i twórczości (depozyt, własność rodziny; część tychże materiałów w Muz. Liter. w W.).
Hanna Kirchner